Ἡ Παναγία τῆς Νίκης – Ἑλληνοϊταλικὸς πόλεμος, Κούτσι, 1941

[Μνήμην θ’ ἁπάντων, μουσομῆτορ’ ἐργάνην
ΑΙΣΧΥΛΟΣ, Προμηθεὺς δεσμώτης ]

“(..) Μὴ φοβᾶσαι παιδὶ μου. Ἐγὼ ἐνεφανίσθην νὰ σοῦ εἴπω τρεῖς λόγους, τοὺς ὁποίους νὰ μὴν λησμονήσεις.

Πρῶτον, ἡ Ἑλλάδα θὰ βγεῖ νικηφόρα ἀπὸ τὸν πόλεμο.

Δεύτερον, ὁ πόλεμος κηρύχθηκε ἐναντίον τῆς Ἑλλάδος γιὰ νὰ γνωρίσει ὅλος ὁ κόσμος ὅτι ἀφορμὴ εἶναι ἡ ἀπομάκρυνσή του ἀπὸ τὴν πίστη.

Τρίτον, τὸ Δίκαιον πάντα ὑπερισχύει τῆς βίας.”

Ἔτσι περιγράφει ὁ Γιάννης Τσαρούχης τὸ ὅραμα πού εἶχε ὁ Ἠπειρώτης συμπολεμιστὴς καὶ ἀνθυπασπιστὴς τοῦ 40οῦ Συντάγματος Εὐζώνων Ἄρτας, Νικόλαος Γκάτζαρος.

Τὶς τελευταῖες ἡμέρες τοῦ πολέμου, στὸ χωριὸ Κούτσι, τὴν ὥρα πού παίρναμε συσσίτιο στὰ σκοτεινὰ, ἀκούσαμε τὸ ἑξῆς νέο. Ἡ Παναγία παρουσιάστηκε σ’ ἕναν ἀνθυπασπιστή καὶ αὐτὸς τὴν ἐξέλαβε γιὰ Ἀλβανίδα, προφανῶς κατάσκοπο, καὶ πῆγε νὰ Την πυροβολήσει μὲ τὸ ρεβόλβερ του. Ἐκείνη, σήκωσε τὴν παλάμη Της νὰ τὸν σταματήσει καὶ τοῦ λέει:

Μὴ χτυπᾶς. Ἕνα ἔχω νὰ σοῦ πῶ. Τὴν Λαμπρὴ θὰ εἴσαστε στὰ σπίτια σας.

Ἀμέσως δόθηκε διαταγὴ νὰ χτιστεῖ ἐκκλησία στὸ μέρος πού παρουσιάστηκε ἡ Παναγία, ἤ μᾶλλον νὰ ἐπισκευασθεῖ ἕνας γκρεμισμένος μύλος. Οἱ μύλοι ὅλοι στὴν Ἀλβανία εἶναι τετράγωνα κτίρια γιὰ καλαμπόκι.

Μοῦ πρότεινε ὁ διοικητὴς νὰ κάνω τοιχογραφίες, ἀλλὰ ἦταν πολὺ δύσκολο. Τὸ μέρος αὐτὸ ἐβάλλετο πολὺ ἀπὸ τοὺς Ἰταλοὺς καὶ φοβόμουν. Δέχτηκα ὅμως νὰ κάνω τέσσερις εἰκόνες γιὰ τὸ τέμπλο, ἂν βροῦν τέσσερις σανίδες. Μπογιὲς εἶχε μαζὶ του ὁ λοχαγὸς μου, ὁ μακαρίτης Γεωργόπουλος, μὲ τὴν ἐλπίδα ὅτι θὰ μπορέσω νὰ κάνω σκηνὲς ἀπὸ μάχες. Αὐτὲς οἱ μπογιὲς ἐχρησίμευσαν στὴν ἀρχὴ τοῦ πολέμου γιὰ νὰ καμουφλαριστοῦν τὰ νίκελ τοῦ αὐτοκινήτου τοῦ διοικητοῦ. Κι ἀργότερα, γιὰ νὰ κάνω μερικὰ πορτραῖτα τοῦ λοχαγοῦ αὐτοῦ, πού ἦταν φιλότεχνος καὶ βιβλιόφιλος.

Ὕστερα ἀπὸ πολλὲς ἔρευνες βρέθηκε ἕνα καπάκι ἀπὸ κιβώτιο. Ἐκεῖ πάνω ζωγράφισα τὴν “Παναγία τῆς Νίκης”, ἔχοντας ὡς πρότυπο μία κακοζωγραφισμένη Παναγία πού κυκλοφοροῦσε σὲ δελτάρια. Ὅταν τελείωσε, τὴν ἐθαύμασαν ὅλοι οἱ στρατιῶτες, καὶ ἕνας λοχαγὸς μὲ παζάρευε νὰ τοῦ κάνω μία ἴδια γιὰ τὴν Κέρκυρα. Ὁ διοικητὴς τοῦ τάγματος ἔμενε μακριὰ ἀπὸ τὰ σπίτια πού μέναμε ἐμεῖς, σὲ μία σκηνὴ καμουφλαρισμένη μὲ κούμαρα. Ἦταν μακριὰ ἡ σκηνὴ του καὶ ἔστειλε ἕναν μοτοσυκλετιστὴ, ἐξαιρετικὰ ὡραῖο καὶ πολὺ μάγκα, γιὰ νὰ μὲ κουβαλήσει ἐκεῖ πού ἔμενε. Ἐπῆρα τὴν εἰκόνα μαζὶ μου καὶ καβάλησα τὰ καπούλια τῆς μοτοσυκλέτας.

Καθὼς πηγαίναμε στὸ διοικητὴ, ἔφραξαν σχεδὸν τὸ δρόμο στρατιῶτες ἀπὸ τὴν Ἄρτα, πού εἶχαν στρατοπεδεύσει ἐκεῖ καὶ εἶχαν πληροφορηθεῖ γιὰ τὴν ὕπαρξη τῆς εἰκόνας. Ἤδη, τὸ ταπεινὸ μου ἔργο, πού δὲν εἶχε στεγνώσει ἀκόμα, εἶχε ἀποκτήσει φήμη θαυματουργῆς εἰκόνας. Ἐκείνη τὴν ὥρα βάρεσε συναγερμός. Δηλαδὴ ἕνας στρατιώτης μὲ μία σάλπιγγα τυλιγμένη σὲ ἱμάντες ἀπὸ γκέτες ἀπὸ χακὶ ὕφασμα, ἐσάλπισε. Ἐγὼ καὶ ὁ μοτοσυκλετιστὴς πέσαμε μπρούμυτα, σύμφωνα μὲ τὶς διαταγὲς πού εἴχαμε. Κανένας Ἀρτινὸς δὲν ἔκανε τὸ ἴδιο .

Βρέ συνάδελφε, μοῦ εἶπε ἕνας, βαστᾶς την Παρθένα καὶ φοβᾶσαι;

-Ὄχι, φίλε, τοῦ ἀπάντησα, ἀλλὰ εἶμαι στρατιώτης καὶ ὑπακούω στὶς διαταγὲς τῶν ἀνωτέρων.

Ὅταν μὲ εἶδε ὁ διοικητὴς μὲ γένια καὶ κακοτυλιγμένες γκέτες, μοῦ εἶπε:

-Ἕλληνας στρατιώτης εἶσαι ἐσὺ ἤ Βούλγαρος αἰχμάλωτος; Γιὰ νὰ δοῦμε τὴν εἰκόνα. Τὴν ἔχεις κάνει ἄγρια τὴν Παναγία, σὰν Ἀρβανίτισσα. Καὶ ὁ Χριστὸς εἶναι κι αὐτὸς ἀγριωπός.

Γιὰ νὰ τὸν θαμπώσω τοῦ εἶπα κάτι ἀπὸ τοὺς Ψαλμοὺς τοῦ Δαβίδ.

-Εὐλογητὸς εἶ Κύριε ὁ διδάσκων τὰς χεῖρας μου εἰς πόλεμον, τοὺς δακτύλους μου εἰς παράταξιν.

-Βλέπω εἶσαι καὶ θεοφοβούμενος, μοῦ ἀπάντησε.

Φώναξε τὸν κουρέα νὰ μὲ ξουρίσει καὶ ἕνας στρατιώτης μὲ βοήθησε νὰ τυλίξω καλὰ τὶς γκέτες μου. Αἰσθανόμουνα σὰν ἠθοποιὸς τοῦ κινηματογράφου πού τὸν ἑτοιμάζουν γιὰ γύρισμα.

Καὶ ὁ διοικητὴς εἶπε σὲ ἕναν ἀνθυπολοχαγὸ νὰ μοῦ βγάλει μία φωτογραφία μὲ τὴν εἰκόνα μαζί.

-Τώρα πού εἶναι ἀξιοπρεπὴς Ἕλλην στρατιώτης.

Ὅταν γύρισα μετὰ τὸν πόλεμο στὴν Ἀθήνα, μοῦ παραδώσανε αὐτὴ τὴ φωτογραφία καὶ τὴν ἔχω ἀκόμα. Ἡ εἰκόνα παριστάνει τὴν Παναγία μὲ τὸ Χριστὸ καὶ στὸ κάτω μέρος τὰ θαύματά Της. Ἀριστερά, τὸν ἀνθυπασπιστῆ πού πάει νὰ πυροβολήσει τὴν Παναγία καὶ, δεξιά, τοὺς στρατιῶτες πού πᾶνε νὰ χτίσουν τὸ μύλο γιὰ νὰ τὸν κάνουνε Ἐκκλησία.

Τὴν ἄλλη μέρα φύγαμε γιὰ τὰ Γιάννενα. Πάνω σ’ ἕνα φορτηγὸ ἤμαστε στριμωγμένοι καὶ μερικοὶ τραγουδοῦσαν τὸ Ἔχε γειὰ καημένε κόσμε καὶ κανένα ταγκὸ τῆς Βέμπο. Μερικοὶ ἀπληροφόρητοι νόμιζαν ὅτι πανηγυρίζουμε καὶ μᾶς ρωτοῦσαν:

-Ἔπεσε τὸ Τεπελένι;

Πρὶν φύγουμε, ἕνας χωροφύλακας πῆγε καὶ παρέλαβε τὴν εἰκόνα νὰ τὴν πάει στὴν Ἐκκλησία πού εἶχε ἤδη χτιστεῖ. Ἕνας στρατιώτης πού τὸν ἤξερε μοῦ εἶπε. “Αὐτός δὲν θὰ τὴν πάει στὴν Ἐκκλησία, θὰ τὴν πάει στὸ σπίτι του νὰ τὴ δώσει τῆς μάνας του. Εἶναι πολὺ θρήσκα κι αὐτὸς ὁ ἴδιος ἀνήκει σὲ θρησκευτικὴ ὀργάνωση”.

Δὲν ἔμαθα ποτὲ ποῦ βρίσκεται αὐτὴ ἡ εἰκόνα. Ἄραγε στὸ Κούτσι μὲ τὰ δαντικὰ τοπία; Ἤ στὸ σπίτι τοῦ χωροφύλακα; Ἀγνοῶ τελείως…

Φίλτατε Ἀναγνώστη.

Ἡ Εἰκόνα μαζὶ καὶ ἡ Ἐκκλησία στὸ Κούτσι μὲ τὰ δαντικὰ τοπία ἀκόμη ἀγνοοῦνται.

Ὅμως. Ἡ ἱστορικὴ καταγραφὴ καὶ ἀπαθανάτιση τῆς Παναγιᾶς τῆς Νίκης μαζὶ μὲ τὸν Ἱστορητὴ της, διασώθηκαν. Καὶ μᾶς ὑπενθυμίζουν τὴν Κληρονομιά, τὴν Ἱστορία καὶ τὸ Χρέος. Ἐν ριπὴ ὀφθαλμοῦ.

Ὁ σπουδαῖος Ἕλλην, ἐνῶ εἶχε ἐπιστρατευθεῖ στὸ μέτωπο ὡς στρατιώτης τοῦ Μηχανικοῦ, ἀξιοποίησε καὶ στὸν πόλεμο τὴν Τέχνη του. Χρωμάτισε καὶ καμουφλάρισε γέφυρα γιὰ νὰ μὴν βομβαρδιστεῖ ἀπὸ τὴν ἐχθρικὴ ἀεροπορία. Ἀπαθανάτισε τὸν λοχαγό, τοὺς συμπολεμιστὲς καὶ συγκλονιστικὲς στιγμὲς τοῦ πολέμου. Τοῦ χρωστᾶμε ἕνα μεγάλο μέρος τῶν ἐμπειριῶν πού πλάθουν τὴν αὐτογνωσία μας.

Ἡ Αἰσθητικὴ τοῦ Ἔργου καὶ τοῦ Λόγου τοῦ Γιάννη Τσαρούχη σαρκώνει τὸν Ἑλληνικὸ Τρόπο.

Διαμορφώνει καὶ ὑπενθυμίζει τὴν Ἠθικὴ τοῦ μέλλοντός μας.

Με Ἀγάπη καὶ Σεβασμό,
Ἰωάννα Γ. Καραγκιούλογλου
25 Ὀκτωβρίου 2024

Εἰκ.: Ἑλληνοϊταλικός Πόλεμος, Κούτσι, 1941. Στρατιώτης τοῦ Μηχανικοῦ καὶ μαθητὴς τοῦ Φώτη Κόντογλου, ὁ Γιάννης Τσαρούχης μὲ τὴν “Παναγία τῆς Νίκης” ἀνὰ χεῖρας. Ἱστόρησε τὴν εἰκόνα καὶ Τῆς χάρισε τὸ ξεχωριστὸ αὐτὸ θεοτοκονύμιο.

Στὸ σημεῖο ὅπου ἐμφανίστηκε ἡ Παναγία, ἀξιωματικοὶ καὶ στρατιῶτες, μὲ ἀπόφαση τοῦ Διοικητοῦ τῆς 8ης Μεραρχίας, Ὑποστρατήγου Κατσιμήτρου, ἔχτισαν ἐν μέσῳ πολέμου, στὴν πρώτη γραμμή τοῦ μετώπου, Ἐκκλησία, τὴν ὁποῖα ἀφιέρωσαν στὴν Θεοτόκο.